ИККИЛАМЧИ БОЗОРДА УЙ САВДОСИ

Ипотека кредити орқали иккиламчи бозордан уй сотиб олиш бўйича хавотирлар ўринлими?
Бугунги кунда банклар иккиламчи бозордан уй-жой сотиб олиш учун ҳам ипотека кредити ажратмоқда. Айтиш керакки, кўпчилик учун бу икки-уч йил олдин орзу эди. Шу билан бирга, эндиликда муаммо — аксар ҳолларда ипотека кредитини олишда эмас, балки, ўз квартираси ёки уйини ипотека ҳисобига сотмоқчи бўлганларни топишда пайдо бўлмоқда. Боиси аксарият фуқаролар уйни кредит орқали сотиш хавф­ли ва ишончсиз деб ҳисоблайди. Хўш, аслида ҳам шундайми? Одамлар нимадан қўрқади?
Солиқ кўп тўланадими?
— Юртбошимизнинг ташаббуслари билан аҳоли учун янада қулайлик яратиш мақсадида бугунги кунда иккиламчи бозорлардан уй олиш истагини билдирган фуқароларга ҳам алоҳида ипотека кредит олиш тартиби белгиланган, — дейди Марказий банк бошқарма бошлиғи ўринбосари Нодир Комилов. — Ипотекани қайта молиялаштириш компанияси ташкил этилгач, мазкур компания томонидан тижорат банк­ларига ресурс маблағлари ажратилди. Бу кредитлар бирламчи бозордан ва иккиламчи бозордан уй-жой сотиб олиш ҳамда қайта реконструкция қилиш учун берилади. Кредит миқдори уй-жой сотиб олиш учун 320 млн. сўмгача ҳамда уй-жойни таъмирлаш учун 80 млн. сўмгача. Иккиламчи бозордан олиш тартиблари ва белгиланган фоиз кўрсаткичлари мавжуд ва бу айни пайтда амалда қўлланилмоқда.
Аммо кўпчилик уй эгалари бундай олди-сотдига рози бўлишмайди. Нега? Сабаби солиқ тўлашдан қўрқади. Кредитдан фойдаланганда, сотувчи томонидан уйни сотишдан олинган сумма солиққа тортилиши керак, деган фикр мавжуд. Маълум даражада бу тўғри. Аммо жисмоний шахс бир йил давомида сотган биринчи уй-жой учун солиққа тортилмайди. Фақатгина бир йил давомида бир мартадан ортиқ уй-жойни сотсагина уй-жойни сотиб олиш ва сотиш нархидаги фарқ учун 12 фоиз миқдорида солиқ тўланади.

Қўшимча харажатлар борми?
Сотувчилар уйни кредит эвазига сотишда қўшимча харажатлар келиб чиқади, деб ҳисоблашади. Йўқ, уй сотувчиси ҳеч қандай харажат қилмайди. Барча харажатлар (нотариал тўловлар, суғурта харажатлари, банк тўловлари ва бошқалар) уй сотиб олувчи томонидан тўланади.
— Уйни сотишга розилик бердиму, аммо пулни ўз вақтида олармиканман деб ўйланиб қолдим, — дейди Тошкент шаҳрида яшовчи фуқаро Санжар Рустамов. — Бундай муаммолар бўлмади. Сотувчи ушбу маблағларни исталган кўринишда — нақд пул ёки плас­тик картага ўтказиш йўли билан олиши мумкин экан. Харидор билан келишиб олганимиздан кейин депозит ҳисобварағини очиш учун банкка бордик. Кредит ажратилиши маъқулланганидан сўнг, кредит шартномасини имзоладик. Сўнг уйни олувчи харидор бошланғич бадални депозит ҳисобварағига киритди. Пулни пластик картамга ўтказиб берди.
Дарҳақиқат, кредит шартномасига биноан, банк нотариусга уй учун тўлов бошланғич бадал ва кредит ҳисобидан тўлаб берилиши тўғрисида кафолат хати тақдим этади. Ушбу хат асосида нотариус олди-сотди шартномасини тузади, шундан сўнг кадастр ҳужжатлари тайёрланади. Бундан ке­йин гаров расмийлаштирилади ва қарз олувчининг аризаси асосида кредит ва депозит ҳисобварағидаги маблағлар сотувчининг ҳисоб рақамига ўтказилади. Одатда тўлов гаров рўйхатдан ўтказил­гандан кейин уч кун ичида амалга оширилади.
Демак, ҳеч қандай хавотирга ўрин йўқ. Ҳар қандай киши уйини ипотека кредити олган фуқарога қўрқмасдан сотса бўлади. Ортиқча оворагарчилик­ларга чек қўйилган.

Нилуфар Юнусова,
Тошкент.