БАНКОМАТЛАР ҚАНДАЙ ПАЙДО БЎЛГАН?

Турли банк операцияларини амалга ошираётган ва аҳолини нақд пул билан таъминлаётган банкомат қурилмалари фаолияти юртимизда 2017 йилда бошланди. Аммо Америка ва Европада у деярли ярим асрдан кўпроқ вақт мобайнида яшаб келмоқда.

Илк арман ихтирочи
Банкоматларнинг илк аждоди 1939 йилда Америкада пайдо бўлди. Уни океан ортида яшовчи арман муҳандиси Лютер Жорж Симжян ўйлаб топди. Бу қурилма тўловларни қабул қила олмайдиган, банк билан алоқаси йўқ, лекин сўраган одамга нақд пул бериб турадиган оддийгина “сеҳрли қути” эди. Объектив камчилик­ларга қарамай ускуна деярли олти ой давомида Нью-Йорк шаҳар банкининг филиалларидан бирида турди ва мижоз томонидан қизиқиш билдирилмагач, муаллифга қайтариб берилди.
Биринчи ихтироси муваффақият­сизликка учраган бўлсада, Симжян орадан 21 йил ўтиб, навбатдаги банкоматни яратди ва уни “Банкограф” деб номлади. Қурилманинг ичига мини-фотокамера ўрнатилган бўлиб, у киритилган ҳар бир танга ва векселни суратга олиб, сана ҳамда вақтни қайд қилган. Сўнг мижознинг ҳисоб-рақамига пул маблағини киритиш учун унга фото-квитанция чиқариб берган. Ихтирочи ўз лойиҳасини “First National City Bank”ка таништиради. Банк маъмурияти яхши умидлар билан Нью-Йоркда банкографнинг биринчи намунасини ўрнатди. Афсус­ки, бу ихтиро ҳам омма томонидан қабул қилинмади. Чунки ҳеч қайси мижоз ўз маблағини шубҳали қутига ишонишни истамади.

Шоколад ўрнига пул
1966 йил Англияда кўча бурчак­ларига қўйилган автомат шоколад қутиларига қараб бир йўловчи ўз ўзига хитоб қилди: “Нега шоколад батончикларини истаган вақтда, пулларни эса фақат тушликкача оламан?” Бу одам Британиядаги “De La Rue” компаниясининг ижрочи директори Жон Шепард-Баррон эди. Чунки ўша вақтларда Англияда банклар тушликкача ишлар эди. Шундан сўнг Шепард-Баррон бир йил давомида худди шоколад машинага ўхшаган қурилма — банкоматни ишлаб чиқди. У банкомат билан бирга, маълумотларни кодлаш тизимини яратди. Ускуна банк тизими билан боғланмаган бўлсада, банкдан сотиб олинган радиоактив белги қўйилган чекларни ўқишга мослаштирилганди. Чеклар эса фақат банк ишончини қозонган бадавлат мижозларга сотилган бўлиб, ундаги сумма 10 фунт стерлингдан ошмаган. Қурилмадан фойдаланишни илк бор ўша даврдаги дунёдаги энг йирик тўртинчи банк — “Barclays” амалга оширди. Яъни биринчи банкомат 1967 йил 27 июнда Лондон шимолидаги Энфилд кўчасида жойлашган “Barclays” филиалига ўрнатилди.

Америка бошлаб Америка якунлади
Ниҳоят замонавий банкоматларга яқин авлодни яратишга америкалик­лар киришди. IBM компаниясининг ходими Дон Ветцел маркетингсиз бу лойиҳани бозорга олиб чиқиш мумкинмаслигини тушунди. Шу боис қурилмани ишлаб чиқаришдан олдин тадқиқот ўтказди. 1969 йилда тадқиқот натижаларини “Recognition Equipment Corporation” компаниясининг раҳ­бариятига тақдим қилди ва лойиҳа учун 4 миллион доллар маблағ олди.
Ветцелнинг банкомати аввалги ишланмаларга қараганда замона­вийроқ ва мукаммалроқ бўлиб, ундан нақд пул олишда биринчи марта мангитли тасма ишлатилди. Пул ечиб олингач, карта эгасида қолдирилди. Қурилма тармоққа уланмагани учун транзакциялар сони чегараланган эди. Амалга оширилган операциялар махсус журналга қайд этиб бориларди.
Ушбу банкомат корпуси қалинлиги тахминан 16 мм.ли пўлатдан ясалган бўлиб, қурилма хавфсизлигини жиддий таъминларди. Ускунанинг нархи 8 минг АҚШ долларини ташкил этди. Асосий эътиборли жиҳати — куну тун хизмат кўрсатиши эди. Шу тариқа биринчи банкомат реклама баннерида қуйидагича ёзув пайдо бўлди: “1969 йил 3 сент­ябрь куни филиалимиз очилади ва ҳеч қачон ёпилмайди”.

ОСИЁ тайёрлади